Các phản ứng da và trong da

Người ta phân biệt hai loại 

- Các phản ứng dị ứng phát hiện tình trạng mẫn cảm của cơ thể với kháng nguyên đem sử dụng thuốc về loại này có:

. Phán ứng rạch da Von Pirquct, phan ưng xuyên da Moro, các tét dám kim qua da Heaf và Ros e n th a l . Slavo, phàn ứnc trong da Mantoux, thử nghiệm BCG trong bệnh lao.

. Phàn ứng Irong da Frei trong bệnh Nicolas Favre...

- Các phản ứng độc tố thăm dò các kháng thể đã có sẩn trong cơ thể, các kháng thể này có khả nảng trung hòa kháng nguyên (độc tố) đem sử dụng. Thuộc vể loại này có:

. Phản ứng trong da Schick trong bệnh bạch hẩu.

. Phản ứng trong da Dick trong bệnh scarlatin.

Cách thức tiến hành phản ứng trong da rất đơn giản,

dùng loại bơm tiêm chuyên để tiêm trong da; kim ngắn (2 cm) cỡ nhỏ (4/10 mm) đẩu nhọn và ngắn; vị trí tiêm chọn nơi da mỏng, dẻ có phản ứng, thường mặt trước và mật trong cẳng tay, mặt ngoài cánh tay; sát khuẩn kỷ bằng ẻte để khử mỡ bám ngoài da; khi tiêm chú ý sao cho thật đúng trong da, sau khi tiêm da nổi sẩn lên như da cam.

1. Phản ứng Von Pirquet

Thường làm ở mặt ngoài cánh tay hoặc mặt trước cẳng tay. Sau khi sát khuẩn da, dùng kim chủng rạch một vết đế đối chiếu; dưới vết đó độ 5 cm dùng kim chủng nhò một giọt tuberculin nguyên chất vào da, rồi qua giọt đó rạch một vệt dài 8 - 1 0 mm. Rạch đủ rỉ ra ngoài một ít huyết thanh, khổng gây chảy máu. Đé khô rối mới mặc áo.

Kết quả :

Đọc kết quả sau 3 - 5 ngày.

Phàn ứng dương t ính khi thây xuât hiện tại chỗ có giọt tubcrcul in một vùng đỏ tươne đôi rộng và có hiện tượng thám nhi cm, sờ cứng, nếu phán ứng dương t ính mạnh, ờ chỗ cứng có (hể thấy mụn nước hay phỏng nước. Phản ứng ám t ính nếu tại chỗ không có gì biến đổi hoặc chỉ thấy đò nhẹ và không có hiện tượng thâm nhi ễm.

2. Phản ứng Moro

Chỉ nên áp dụng cho trẻ em dưới 13 tuổi. Sau khi sát khuẩn da và khử mỡ bằng ête hoặc aceton, xát da mạnh cho đến khi da hơi đỏ. Nhỏ một giọt tuberculin có nồng độ khá đặc được pha chế sẵn, dùng ngón tay đeo bao cao su xoa nhẹ trên da một vùng khoảng 1,5 cm đường kính, trong khoảng 30 đến 40 giây. Nên làm vùng dưới xương đòn.

Kết quả:

Đọc kết quả sau 3 - 4 ngày.

Phản ứng dương tính khi thấy xuất hiện những mụn nhỏ giống như những chấm nhỏ đỏ trên nển da màu hổng; có thể kèm theo một số phỏng nước nhỏ. Bệnh nhân rất ngứa.

Phản ứng âm tính nếu tại chỏ không có gì biến dổi.

3. Phản ứng Mantoux

Phản ứng này nhậy hơn 2 phản ứng trên nên hay được dùng hơn cả. Trước đây, người ta dùng tuberculin thô để làm phản ứng, loại tuberculin này chứa cả một sô' chất có thể gây phản ứng không đặc hiệu đối với lao. Hiện nay người ta đà tinh chế được thành phần chính gảy phản ứng tuberculin dặc hiệu, đạt tên là tuberculin PPD (Purified Protein Derivative) hay tuberculin tinh chế. Có nhiều loại PPD: PPD-S là tubeFC&liir chuẩn quốc tê' với liều tiêm trong da 5 IU, PPD-RT 23 (+ Tween 80) là loại tuberculin

được sử dung rộng răi ở nhiều nước với l iẻu n êm t rong da 1 đến 2 ỈU.

Vi trí t icm thường ờ 1/3 trên t rước ncoài c ẩ n e lav trái; khi tiêm phải kéo da căng nhẹ theo chiều cùa kim và theo chiều dọc cúa cánh tay rồi đưa nhẹ mũi vát cùa kim. vừa hết mũi vát thì bơm nhẹ PPD. nếu tiêm đúnc trong da Ihì có cảm giác nặng tay; nốt tiêm phải đạt yêu cáu làm nổi lên một nốt sần không chảy máu có bờ rõ rệt.

Kết quả:

Sau 48 - 72 giờ mới đọc kết quả.

Quan sát phản ứng ờ chỗ tiêm, nếu thấy cục phản ứng thì phải xác định giới hạn và do dường kính ngang cùa cục bằng millimet. Có thể thấy:

- Quầng dỏ ở xung quanh chỗ tiêm: sờ vẫn thấy da mẻm

mại, dùng tay giới hạn nốt quầng đỏ và sờ xuống sâu hơn không thấy cục rắn. Đó chính là quáng cùa phản ứng nhưng không dược đánh giá là dương tính mặc dù có kích thước cụ thể.

- Cục phản ứng: tại chỗ tiêm sờ nấn thấy một dám cứng, có bờ rõ rệt, thường có hình dáng bầu dục hoặc tròn, màu dỏ, hồng hoặc đỏ tím; ở giữa có thể có màu nhạt, mọng nước, chảy máu hoặc hoại tử. Dùng thước do kích thước của cục phản ứng:

. <5 ram: kết luận là âm tính (nên ghi kích thvóc cụ thể vào phiếu để theo dõi).

. Từ 6 mm trở lên; kết ìuận là dư<|ng tính vằ ghi kết quả theo số mm đã đo dược.

Nếu người thử: đã chủng BCG trước thì phin ứng thường không mạnh.

4. Tét Heaf và Rosenthal

Nhó một giọt PPD chưa pha loãng lên mặt da khỏ ờ 1/3 trên trước cẳng tay trái. Dùng một dụng cụ gọi là súng Heaf gổm một vòng các mũi kim, khi bật ra sẽ chọc thúng da; điểu chỉnh độ dài của các mũi kim khoảng 2 mm ớ người lớn và ] mm ờ trẻ em, áp nòng súng lên giọt PPD và bóp cò súng đê kim chọc qua da (dermojet).

Đọc kết quả sau 48 - 72 giờ.

- Mức 0: không có phản ứng

- Mức I: sờ thấy cục cứng xung quanh ít nhất 4 mũi kim

- Mức II: các cục nối liền nhau thành một vòng tròn

- Mức III: hình thành cả một vòng cứng.

- Mức IV: có mọng nước trên vùng cứng, xung quanh có thể có quầng đỏ.

Các mức II, III, IV được coi là dương tính. Kết quả cho

định lượng chính xác, tuy nhiên Tổ chức Y tế thế giới

khuyến cáo không nên dùng trong điều tra dịch tễ.

5. Tét Sclavo

Dùng một dụng cụ gổm một trâm 4 kim có tẩm PPD đặt sẵn trong một vì. Tách dụng cụ ra khỏi vỉ, đặt lên vị trí 1/3 trên mặt lưng cẳng tay trái ấn nhẹ trên da.

Đọc kết quả sau 72 giờ.

Đánh giá theo hướng dẫn của Hội Lồng ngực Mỹ theo 4 mức: ( - ) , (+), (++), (+++).

Viện lao và bệnh phổi ,nghiên QÚU và dối chiếu với phản ứng Mantoux tháy độ ọỉiậy và độ đặc hiệu tương tự.

Không nên dùng cHo trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ vì da quá mỏng dễ gây chảy máu

* Giá í ỉ'I của cá( phản ứtì ỉ> (lítnq tuberculin irony' (hân đoán héĩìlì lao:

a) Phản ứng dương tính khi bệnh nhân đã hoậc đang nhiễm trực khuẩn Koch; phàn ứng sẽ xảy ra rất mạnh khi bệnh nhân bị sơ nhiễm, ngoài phản ứng tại chỏ xuất hiộn mọng nước, có phản ứng toàn thân; tương đỏi mạnh trong các thể lao da, lao hạch, lao xương; yếu trong các thể lao màng phổi và màng bụng, lao sinh dục. Phàn ứng dương tính không đủ đê quyết định bệnh đang diẻn biến hay không. Nếu trước đây phản ứng âm tính, hiện tại ià dương tính thì mới nghĩ đến sơ nhiễm.

b) Phản ứng âm tính trong các trường hợp:

. Chưa tiếp xúc với trực khuẩn Koch, chưa có phàn ứng dị ứng với trực khuẩn đó.

. Bệnh nhân đã bị sơ nhiễm nhưng cơ thể còn ở trong thời kỳ tiền dị ứng, thời kỳ này kéo dài vài tuần hoặc vài tháng, chưa đủ mẫn cảm vói tuberculin VI chưa có kháng thể.

. Bệnh nhân trước đã có phản ứng dương tính nhưng hiện nay mắc các bệnh cúm, sởi, viêm gan do virus, bệnh Hodgkin, ung thư... làm mất hiện tượng mẫn cảm. Điẻu trị bằng một số hormon như ACTH, cortison, ảnh hường của một số hormon khác cũng có thể làm mít mản cảm lạm thời như vậy. Phản ứng có thể âm tính ờ một số người lớn khỏe mạnh do lâu ngày không tiếp xúc với nguón lầy.

. Cơ thể bệnh nhân quá yếu, không đủ khả n in g để gây nên dị ứng.

. Cuối cùng, bệnh nhãn.'bị nhiễm lao nhưng dị ứng không phát sinh được vì những ngnỷ6ii nhân khỉc: hay gặp ở trẻ em và người già. 

Phân tích một trường hợp phản ứng âm tính rất khó. bệnh nhân không mắc bệnh lao, nhưng cũng có thè đã mãc nhưng cơ thẻ chưa phản ứng hoặc đã mất phan ứng. . . Trong tnrờng hợp đã sơ nhiễm nhưng chưa có dị ứng hoặc dị ứng không phát sinh được vì những nguyên nhân khác, có thể phát hiện bẳng một phương pháp khác, dùng BCG sông hoăc chếi; phương pháp này khá nhậy, mang tên là thư nghiệm BCG.

6. Thử nghiệm BCG

Người ta ít dùng cách tiêm dưới da đề phòng áp xe lạnh dưói da mà hay dùng phản ứng rạch da hoặc phản ứng biểu bì. Trực khuẩn Calmette-Guerin (BCG) được pha chế sẵn với các nồng độ khác nhau, có thể dùng sống hoặc chết, loại sống đã được làm mất độc tính.

Kết quả:

Kết quả đọc vào ngày thứ 2, nhưng tốt nhất vào ngày thứ 7 vì có thể có những phản ứng xuất hiện chậm.

Phản ứng dương tính nếu thấy xuất hiện tại chỗ một cục thâm nhiễm màu đỏ; có khi phản ứng rất mạnh, ở giữa có hoại tử. Phản ứng sẽ mất đi sau 3 - 4 tuần.

Thử nghiệm BCG giúp cho phát hiện bệnh lao khi các phản ứng dùng tuberculin âm tính. Người ta còn dùng thử nghiêm này dể xác định đối tượng cần chủng BCG (những người có phản ứng tuberculin âm tính nhưng BCG dương tính cần được chủng BCG) âm tính sau khi chủng đó (thử nghiệm BCG) và kiểm tra kết quả tiêm chủng chứng tỏ cơ thể chưa có phản ứng, cần phải chủng lại).

7. Phản ứng Mitsuda

Tiêm trong da: 1/10 ml lepromin (tinh chất lấy từ tỏ chức giàu trực khuẩn Hansen).

Đọ c kết quà sau 4 tuần; phản ứng sớm COI như khòng có giá trị.

Két quà:

Nêu phản ứng dương t ính, tại chỗ t iêm xuất hiện một

cục rán có đường kính 3 - 5 mm, đòi khi ờ giữa bị loél.

Tùy theo mức độ phản ứng, ghi kết quà +, ++, ++ + .

Phản ứng Mitsuda thường dương tính trong bệnh phong nhưng cũng có thể dương tính trong các bệnh có trực khuẩn lao, cận lao hoặc BCG. Chính vì vậy, giá trị trong chẩn đoán bệnh phong rất hạn chế.

Thường người ta dùng phản ứng này dể phân biệt các thể bệnh và dể định tiên lượng tốt, xấu:

- Phong có phản ứng Mitsuda âm tính: cơ thể không có dị ứng, không có đề kháng vói vi khuẩn; gảp trong thể u, rất nặng.

- Phong có phản ứng Mitsuda dương tính: có thỉ có dé kháng với vi khuẩn, các tổn thương ít vi khuẩn, gặp trong thể củ, nhẹ, ít lây truyển.

- Phong có phản ứng Mitsuda dương tính nhẹ: gặp trong thể phong bất định, có thể chuyển sang thế củ nếu tăng tình trạng dị ứng, hoặc thể u nếu mất tình trạng dó.

8 . Phản ứng Frei

Tiêm trong da 0,1 - 0,3 ml kháng nguyôn dã pha chế sẵn . Đọc kết quả sau 48 giờ và ngày thứ 4

Kết quá:

Nếu phản ứng ftm tính, không cò biẽu biện gì ở da cả.

xuất hiộn một nót sấn màu đỏ sảm, đường kính 7 - 20 mm. xung qua n h có một quáng đỏ nhạt hơn. Phàn ứng mạnh nhất vào ngày Ihứ 4, mất đi sau 7 - 10 ngày, nhưng cũng có thế kco dài tới 3 tuần.

Nếu phán ứng dương tính mạnh, nốt sần cứng và làm cho khi sờ nán có cảm giác nhiễm cộm: ngày thứ 4, có thể thấy mụn mù rất ngứa, đỏi khi thấy một áp xe nhỏ trong có chứa mủ vó khuẩn, xung quanh viêm đỏ.

Phản ứng còn nghi ngờ nếu sau 48 giờ tại chỗ tiêm thấy da hổng, đôi khi như nốt mày đay, không có thâm nhiễm sâu trong da và mất di nhanh chóng.

Phản ứng Frei được dùng để chẩn đoán bệnh Nicolas- Favre. Phản ứng thường xuất hiện muộn, sau 20 -30 ngày, có khi dài hơn, nên nếu phản ứng âm tính thì phải thử lại. Phản ứng cũng tồn tại rất lâu, có tác giả cho rằng phản ứng tồn tại tới 15 - 20 năm, thậm chí 30 nãm, nên khi phân tích kết quả phải thân trọng, có khi chỉ là nhiễm khuẩn cũ.

9. Phản ứng Schick

Tiêm trong da 0,1 ml dung dịch độc tố bạch hầu đã pha chế sẵn, lượng này tương đương với 1/50 lượng tối thiểu để giết chết một con chuột lang cân nặng 250 gam trong 4 ngày. Ở phía tay bên kia, tiêm 0,1 ml dung dịch độc tố bạch hầu dã đun nóng 80°c trong nửa giờ để loại trừ phàn ứng giả do mẫn cảm của cơ thể đối với các protein bạch hầu sẵn có trong dộc tố.

Đọc kết quả vào ngày thứ 3, tốt nhất vàô ngày thứ 4 sau khi tiêm insulin 4

Kêt quá:

Phán ứng dương t ính nếu thay xuất hiện ờ chõ n ẻm một vùng đỏ có dường kính 1 - 1 , 5 em; thường thì phan ứng đã thấy từ sau khi t iêm 24 giờ hoặc 48 giờ, xuãt hiên mạnh nhất vào ngày thứ 4, sau đó thì giảm dán, CUỎI cùng tróc vày và đé lại t rẽn da một vết màu sảm.

Phàn ứng âm t ính nếu tại chỗ không có gì thay dổi . Phản ứng giả do mẫn cảm protein bạch hẩu nếu có thì xuất hiện sớm hơn, sau 24 giờ và mất đi cũng sớm hơn, trước ngày thứ 4, vì vậy đọc kết quà vào ngày thứ 4 thì tránh được sai lầm.

Người chưa có miễn dịch bạch hầu, trong huyết thanh chưa có kháng thể, khi tiêm độc tô vào trong da thì có phản ứng tại chỗ gây nên vết đỏ (phản ứng dương tính), ngược lại người có miền dịch thì trong huyết thanh đã có kháng thể, chất này trung hòa độc tố tiêm, không gây phàn ứng tại chỗ (phàn ứng ám tính). Trong bộnh bạch háu, phản ứng âm tính chỉ có từ ngày thứ 15 - 20 cùa bệnh; khi tiêm vaccin bạch hầu, phản ứng âm tính nhanh chóng.

10. Phản ứng Dick

Tiểm như trong phản ứng Schick: bên tay phải, tiêm 0,1 ml độc tố của liên cầu khuẩn nhóm A dã pha chế sẩn; bên tay trái, tiêm 0,1 ml độc tô' cùng loại đó nhưng dã dun nóng.

Đọc kết quả sau 14 giờ.

Kết quá:

Phản ứng dương tính nếu thấy xuất hiện trong vòng 24 giờ, một vùng ban dỏ, ( 1 * kích thước thay dổi:

. Phản ứng dương tính yếu: vừng ban đỏ có dơdng kính 10 - 12 mm, màu nhạt.

. Phản ứng dương tính vừa: vùng ban đò có đường kính 1 5 mm, đỏ vừa.

. Phản ứng dương tír h mạnh: vùng ban đỏ có đường kính 20 mm, đỏ rực và sung to. Phản ứng đuợc coi là âm tính nếu vùng ban đỏ có đường kính dưới 10 mm.

Phản ứng dương tính khi cơ thể chưa có kháng thể chống bệnh scarlatin, biểu thị trạng thái dễ mắc bệnh đó. Người đã mắc bộnh scarlatin cho phản ứng âm tính.

Trong thời kỳ toàn phát của bệnh, phản ứng còn dương tính (đọc kết quả sau 4 giờ chứ không cần sau 24 giờ), nhưng vào ngày thứ 15 của bệnh thì phản ứng trở thành âm tính vì khi đó cơ thể đã sàn xuất được kháng thể trung hòa đôc tố.

11. Phản ứng Kveim

Tiêm trong da kháng nguyên chế từ chất nghiền hạch hoặc lách bệnh nhân bị sarcoidose. • • •

Kết quả:

Phản ứng dương tính khi xuất hiện sau vài tuần, có khi vài tháng một cục có cấu trúc m ô . học như trong bệnh sarcoidose. Tác dụng của phản ứng bị hạn chế vì phải chờ kết quả lâu.