Tủy đồ

1. Phương pháp chọc tủy xương và làm tủy đổ

Trừ trữờng hợp nghi ngờ có tổn thương của xương tại chỗ cẩn thăm dò, hoặc một số ít trưởng hợp khác, nói chung tủy tấy ờ đầu cũng giống nhau cả. NhSng vị trí

thường chọc là:

. Xương ức, ngang với khoảng lien sườn 2 hoặc 3. Chọc trên đường chính giữa vì ở sát khớp không có t&y.

. Bờ xương chậu ỡ vào khoảng 3 khoái ngón tay VC phía sau gji chậu trước - trên hay ngay tại gai chậu sau - trên.

. -Xương chày, khoảng 1/3 trên mặt trước-trong, thường dùng đỏi với trẻ em.

. Mỏm gai các đốt sông, nhất !à các đốt L3 - L4 ngoài những đốt nghi ngờ. Nên chọc từ bên xuyên vào giữa, không chọc thẳng chính giữa vào.

Phải dùng một loại kim riêng, ngắn và chắc, có bộ phận thông kim, có bộ phận điều chỉnh chiều sâu kim cần dùng. Phải có bơm tiêm thật khít, loại 10 - 20 ml, nếu cần thì bôi vaselin vào trong thành bơm tiêm. Tất cả phải hấp khô để tránh phá hủy tế bào.

Gây tê dưới da và màng xương bằng novocain ĩ %. Chọc kim thẳng góc với da (trừ trường hợp chọc vào mỏm gai đốt sống). Khi vào tới xương sẽ có cảm giác đặc biệt; khi tới tùy, rút thông kim ra, lắp bơm tiêm vào và hút, dịch tủy sẽ trào lên, bệnh nhân có cảm giác đau buốt. Lấy ra 1 ml dịch tủy, vừa đù làm các xét nghiệm cần thiết; vì dịch tủy dễ lẫn với máu, nên phải gạn lấy riêng tủy để làm tủy đồ. Cách dàn tủy trên phiến kính làm như dàn máu làm huyết đồ. Nếu muốn đếm tế bào tủy thì phải dùng ống Potain hút ngay dịch tùy, để chậm dễ đông; cách thức đếm giống như khi đếm huyết cẩu. Có thể làm giàu tế bào bằng cách cho dịch tủy vào ống ly tâm với một chất chống đông rồi cho ly tâm; sau đó lấy lớp cặn dàn phiến đồ. Biến cố khi chọc tủy: hút không được dịch tủy, nguyên nhân do đẩu kim bị mảnh xương bịt chặt; nên lắp thông kim lai, di chuyển đầu kim chút ít, nếu thấy đẩu thông kim có dính máu, cứ hút mạnh, dù không thấy dịch tủy lên tới bơm tiổm, cũng có thế làm phiến đồ với lượng dịch tủy nằm trong lòng kim Nếu hoàn toàn khổng thấy dịch tủy "5 như t rong t rường hợp xơ tủy, thì rút kim ra. chọc thử nơi khác.

2. Số lượng tế bào tủy xương

Cho tới nay, xét nghiệm này ít giá trị VI háu hét các tác giả đều không thông nhất nhau về kết quả. Mỏi tác già đưa ra môt sô liêu khác nhau đến mức có thể nói có bao nhiêu » « tác giả thì có bây nhiêu sô liệu. Nguyẻn nhân cùa sự không thống nhất đó là:

. Tủy hút ra thường không thuần nhất mà hay lản với máu vói dịch những tỳ lệ rất khác nhau tùy theo cách hút, sô lượng dịch lấy ra.

. Trong một sỏ' ít trường hợp, thành phần tùy tạo máu cũng khác nhau trong các xương và ngay cả trong các vị trí của cùng một xương.

Con số tác giả đưa ra thường xê dịch trong phạm vi từ 20.000 đến 150.000 tế bào tủy trong 1 111, mộ! số ít tác giả cho số liệu thấp hơn: lO.OOOẠil.

Trong bộnh leucemi tủy, số lượng tế bào tủy tảng cao, tủy đồ rất giàu tế bào; trong bệnh suy tủy, số lượng tế bào tủy giảm rất nhiểu, tủy đổ nghèo tế bào, có trường hợp không đủ tế bào tủy để đếm.

3. Công thức tế bào tủy xương

Cũng do những nguyên nhân trên nên rất nhiẻu tác giả cũng chưa thống nhất vẻ công thức tế bào tủy xương. Có tác giả không xếp loại bạch cầụ đa .nhân trương thành vào công thức, có tác giả khổng xếp lympỊiocyt vào pộog thức, ngược lại có tác giả lại xếp cả các qiỉậ ôéu cần vào trong công thức. Có tác giả lại cho tương bào Ịầ roôt thành phẩn sẵn có của tủy xương, có tie giẳ lại cho M mộtloạí tế bào

bệnh lý. Chính vì vậy, hiện nay có rất nhiểu loại công thức tủy xương tùy theo các tác giả.

Để có được công thức tủy xương tương đôi trung thành với tình hình bệnh tật, khi dàn phiến đồ cần gạn lấy tủy dê dàn, khi đọc phải đếm ít nhất 500 tế bào, tốt nhát là 1000 tế bào trên phiến đồ. Cũng nên dàn một phiến đổ với dịch tủy lấy sau khi hút ra để đối chiếu.

Một công thức tủy xương được coi là bình thường phải đạt những yêu cầu sau đây:

. Giàu tế bào, nhất là tế bào có nhân.

. Cố đẩy đủ các thành phẩn: tế bào máu gốc, tế bào các dòng hổng cầu, dòng bạch cầu hạt, dòng tiểu cẩu...

. Cân dối theo những tỷ lệ quy định

. Loại tế bào trưởng thành có nhiểu hơn loại tế bào non (nguyên bào).

G.H. Lavergne đé nghị một cồng thức đơn giàn, dẻ nhớ, tiện dụng trong lãm sàng, công thức đó như sau:

a) Tế bào tủy xương:

. Dòng bạch cầu hạt:

Nguyên tủy bào 2%

Tiền tủy bào 2

Tủy bào 16 (có 2 ái toan)

Hậu tùy bào 16 - 2

Đa nhân 32 - 2

. Dòng hồng cầu: hổng cầu non 16 (có 2 ái kiềm)

b) T ế bào ngoài tùy xương:

. Dòng lympho: Lymphocyt 14

. Dòng mono: Monocyt 2

Cộng 100%

Công thức này có chìa khóa là con số 16. Vì công thức tủy xương chỉ có giá trị bệnh lý khi có những thay đổi về tỷ lộ quan t rọng, nên trong thực tế công thức này dễ nhớ.

Khi phân tích công thức tủy xương, cần chú ý nhận định kết hợp với tủy đồ giàu hay nghèo tế bào, tốt nhất là biết được số lượng tuyột đối của từng loại thì chẩn đoán mới chính xác.

-T ỷ sô (bạch cầu hạt)/(hồng cầu non)

Bình thường vào khoảng 4, nếu tính cả bạch cầu da

nhân vào trong số bạch cầu hạt.

- Tỷ số (bach cầu hat)/(lymphocyt + mohoọyt)

Bình thường cOng vào khoảng 4.Nghi cn cứu một tùy đổ phải chú ý đỏn tát cà những số l iệu t rcn đây thì mới có giá trị. Dưới mắt một người có kinh nghiệm, có khi chi quan sát trồn phiên đó là có thể có chẩn đoán quyết đinh hoặc xác định t iẻn lượng bệnh nhanh chóng và chắc chắn.

THAY ĐỔI BỆNH LÝ

ơ) Công thức tủy xương chi có giá trị bộnh lý nếu có những thay đổi vể tỷ lệ thật rõ rệt và thật quan trọng.

- Táng hổn ạ cần non >40%:

. Các bệnh thiếu máu kéo dài, nhất • là th9 iếu máu tan máu, thiếu máu thể Biermer

. Bệnh Vaquez

. Bệnh tăng nguyên hổng cầu ở trẻ sơ sinh, bệnh tảng hồng cầu cấp tính.

- Tăng bạch cầu đa ưhán:

. Tãng bạch cẩu đa nhân trung tính trong bệnh leucemi tủy mạn tính.

. Tăng bạch cẩu đa nhân ái toan trong bệnh hcn (13 - 15%), các trường hợp dị ứng khác.

. Tăng cả hai loại trong bộnh Hodgkin.

- Tăng tủy bào và hậu tủy bào:

. Bệnh leucemi tủy mạn tính.

- Tăng monocyt:

Bệnh leucemi mono mạn tính.

Tăng các nguyên bào ( nguyên tủy bào, nguyên bào Lympho, nguyen bào mono ) bệnh leucemi cấp tinh trong bệnh này, thường rnấl các loại bạch cầu non gần trướng thành (nếu là bộnh leucemi tủy cấp tính thì mất các loại tủy hào và hậu (ủy bào) gây nên khoảng trống hạch cáu.

- Tăng dòng mẫu tiểu cầu: phản ứng l ãng s inh t rong tuy xương trong khi ở máu ngoại vi, tiểu cầu giảm trong bệnh giảm tiểu cầu nguyên phát; phản ứng càng tăng nhiều khi bệnh diễn biến mạn lính; trong loại bệnh này, còn có hiện tượng rối loạn trường thành của dòng mẫu tiểu cầu tuy có tăng sinh cả dòng. Sau khi cắt lách, các mẫu tiéu cầu phát triển đểu hơn. Dòng mẫu tiểu cầu còn tăng trong'*bệnh leucemi tủy mạn tính và khi chảy máu nhiều.

- Giảm hoặc mất hẳn các tế bào tủy xương:

. Giảm một dòng hay vài dòng do sự tãng sinh bất thường của một dòng khác lấn át, ví dụ trong bệnh leucemi tủy mạn tính, dòng bạch cầu có hạt tăng mạnh, trong khi dòng lympho và mono giảm nhiều, dòng hồng cầu giảm tương đối. Thường thì giảm về tỷ lệ phần trăm nhưng cũng có nhiều trường hợp giảm cả về số lượng tuyệt đối.

. Giảm năng đi đến mất hẳn một dòng hay cả 3 dòng do tủy xương sinh ra (dòng bạch cầu hạt, dòng hồng cẩu, dòng tiểu cầu) trong các bệnh có phá hủy tủy xương, xơ hóa tủy, suy tủy do nhiễm độc asen, benzol, muối vàng, pyramidon... hoặc do phóng xạ.

- Xuất hiện bất thường dòng hồng cầu khổng lồ: trong bệnh thiếu máu Biermer. 9

Ngoài những thay dổi về số lượng trên, cẩn theo dõi những thay dổi yé chit lượng tế bào, những thay đổi đó hay gặp trong c ic trườngậhợp bệnh lỹ (bệnh leucemi, suy tủy, giảm tiổu cẩu nguyên|>hít, bệnh tăng nguyên hồng cẩu'..):