Huyết sắc tố

1. Các phương pháp so màu

Các bệnh viện thường dùng các phương pháp Tallqwist, Gowers, Sahli.

. Phương pháp Tallqwist: đơn giản nhất nhưng quá thô sơ và độ chính xác chi tới 1/10. . Dụng cụ là một tập giấy thấm riêng, đính theo một bảng mẫu màu HST ghi từ 10 đến 80, 90, 100%. Lấy một giọt máu vào giấy thấm rồi đem so sánh với bảng mẵu, đổng màu với mẫu nào thì HST của người thử vào giá trị đó. . Phương pháp Gowers: chắc chắn và chính xác hơn. Dựa trên nguyên tắc so sánh HST của người thử với một dung dịch mẫu picro-carmin trong một huyết sắc kế. Dung dịch mẫu picro-carmin đã dược nghiên cứu kỹ để tương ứng vói HST của người bình thường. Máu người thử lấy vào ống nghiệm có sẵn chất chống đông; lấy 20 111 cho vào ống đựng của huyết sắc kế, rồi đổ nước cất từ từ vào ống đó cho đến khi đồng màu với ống mẫu. Đọc kết quả trên huyết sắc kế, mức nước lên đến đâu báo hiệu giá trị HST là bấy nhiêu: ví dụ 70%, 100%...

• Phương pháp Sahli: cũng như phương pháp trẾn nhưng dùng dung dịch mảu là hematin chlorhydrat pha trong glycerin và biến HST người thử thành hematin acid cho dễ so sánh hơn. Huyết sắc kế Sahli còn ghi cả bảng tưcmg ứng lương HST đối với độ HST, ví dụ: 100% = 14,50* HST... bình thường xê dịch trong phạm vi 85 - 100%. Cẩn lưu ý độ chính xác của các phương pháp này đểu rất hạn chế. Một trong những nguyên nhân quan trọng còn do chưa thống nhất trong việc quy định tiêu chuẩn, ví dụ Liên Xô cũ quy định 100% HST = 16 g, Đức quy định 100% HST = 18 g, Nhật quy định 100% HST = 14 g trong 100 ml máu... Khuynh hướng hiện nay là bỏ các yiiuu.ig pháp này mà dùng phương pháp định lượng HST chính xác hơn.

2. Định lượng huyết sác tô

Giá trị bình thường theo Hằng sô' sinh học người Việt Nam:

a) PhươnỊỊ pháp phân tích khí trong máy Van Sỉyke

Lứa tuổi HST (g/dl)

Trẻ em mới đẻ 1 - 3 ngày 13,60 ± 1,5

Trẻ em mới đẻ 4 - 6 ngày 18,08 ± 1,8

Trẻ em mới đẻ >7 ngày 17,00 ± 1,4

Trẻ 3 - 6 tháng 11,80 ± 0,56

Trẻ 6 - 1 2 tháng 11,18 ± 1,1

Trẻ 1 2 - 1 8 tháng 11,53 ± 0,97

Trẻ 1 8 - 2 4 tháng 12,03 ± 1,16

Trẻ 24 - 30 tháng 12,45 ± 1

Trẻ 30 - 36 tháng 12,08 ± 1

Trẻ 7 - 1 5 tuổi 13,95 - 14,30

Người lớn 13,83.

h) Phương pháp Drabkin chuyển HST thành cyanhemoglobin

và soi 0 quang Jcế:

135

L ứ a m õ i Ị 1ST I V

Nam 14,6 r 0.6U

Nữ I 3.2 * 0.55

Nữ có thai :

1 - 3 tháng   12,03 I 1.36 

4 - 6 tháng 1 1,62 ± 0.99

7 - 9 tháng 9,8 ± 1,41

tính theo đơn vị quốc tế mới là 7,6 - 9,4 mmol/l.

GIA TRI HONG CAU

Giá trị hồng cầu tức là số lượng huyết sắc tố có trong hồng cầu. Người ta tính theo một công thức dựa vào sự so sánh với huyết sắc tô và số lượng hồng cáu của một người khỏe mạnh bình thường:

GTHC = (5.000000 xHST)/( lOOxSLHC)

Để thật đơn giản, có thể áp dụng công thúc sau dây:

GTHC = HST / A X 2 

A = lấy hai số đầu của số lượng hổng cầu người thử. Giá trị hồng cẩu của người bình thường được quy định là 1 khi HST là 100% và số lượng hổng cẩu la 5?000.000 trong 1 jxl máu. Vì dễ có sai số khi đếm hổng cẩu và khi đo huyết sắc tố nftn giá trị hổng cầu 0,85 và 1,15 vẫn được coi như bình thường.

Thay đổi bệnh lý: 

. Giảm: ví dụ hồng cẩu 3.000.000, HST 40% glá tri hồng cầu sẽ là 0,66 (<1). 

. Tăng: ví dụ hổng cầu 4.000.000, HST 100%, giá trị hóng cáu sẽ là 1,25 (> 1). Giá trị hóng cáu hay được dùng đê xác định trạng thái thiêu máu là nhược sắc, đảng sắc hay ưu sắc. Một sô trường phái nhất là trường phái Wintrobe cho rằng nếu chỉ căn cứ vào giá trị hồng cầu mà xác định như vậy thì thiếu chính xác, vì ta sẽ không rõ thể tích mỗi hồng cầu và nồng độ huyết sắc tố trong hồng cầu đó, có những trường hợp GTHC = 1 nhưng thật ra thê tích hồng cầu, nồng độ huyết sắc tô lại thấp hơn bình thường. Ngoài ra, ta cũng dễ nhầm lẫn ngay trong danh từ, ví dụ trong trường hợp ưu sắc, nếu không phân tích kỹ thì có thể hiểu là hồng cầu sắc đậm nhưng thật ra chỉ là hồng cầu to, đẩng sắc hoặc nhược sắc vì nồng độ huyết sắc tô bình thường có trong một hồng cầu đã là một nồng độ tôi đa, trong trường hợp bộnh lý chỉ có thể giảm chứ không thể tăng hơn được.

Các trường phái đó đề nghị một số xét nghiệm khác để

áp dụng trong khi phân tích một trường hợp thiếu máu: THE TICH TRUNG BINH CUA HONG CẢU

(MCV, Mean Corpuscular Volume):

tính theo công thức: hematocrit 1/1 số lượng hồng cầu T/l

Giá trị bình thường 85 - 95 fl (85 - 95 |am3)

- Tăng: thiếu máu ưu sắc có hồng cẩu to hay hồng cầu khổng lổ, có khi ĩẽứ tới 120 - 160 f 1.

- Giảm: thiếu máu nhược sác có hóng cáu nhó. có khi chi còn 50 fl. Thiết bị phân tích huyết học tự động có thê xác định được MCV trực tiếp vì độ lớn của mỗi xung tỳ lệ thuận với thể tích cùa hồng cáu.

NỒNG ĐỘ HUYẾT SÁC T ố TRUNG BINH

TRONG HỒNG CẨU (MCHC, Mean Corpuscular Hemoglobin Concentration) tính theo công thức: huyết sắc tố g/1

— — ----------— X 1 0 0

hematocrit 1/1

Giá trị bình thường 32 - 38 g/dl (20 - 23,6 mmol/l)

- <30 g/dl nghi tới hồng cầu nhỏ, nhược sắc.

Thiết bị phân tích huyết học tự đông có thể xác định được gián tiếp MCHC dựa trên lượng huyết sắc tô' của hồng cầu và hematocrit.

CHỈ SỐ BẢO HÒA HUYẾT SÁC Tố Tính theo cách chia nổng độ huyết sắc tố trung bình trong hổng cầu cùa bệnh nhân cho giá trị trung bình là 34 g/dl. Chi số đó ờ người bình thường thay đổi trong phạm vi 0,9 - 1,2.

LƯỢNG HUYẾT SẢC Tố TRƯNG BÌNH CỦA HổNG CẦU (MCH, Mean Corpuscular Hemoglobimị

tính theo cổng thức:

huyết sắc tô g/1

Sô lượng hồng cầu T/l Giá trị bình thường là 34,6 pg (2,18 fmol) ờ nam, 35 pg (2,2 fmol) ờ nữ theo Hằng số sinh học người Việt Nam.

- Tăng >34 pg: hổng cầu to.

- Giảm <28 pg: hổng cầu nhỏ, nhược sắc.

Thiết bị phân tích huyết học tự động có thể xác định được gián tiếp MCH dựa trên lượng huyết sắc tố và sô lượng hồng cầu. ứng dụng lâm sàng:

Khuynh hướng chung hiện nay, khi phân loại các trạng

thái máu thường cần cứ vào:

- Nồng độ huyết sắc tố trong hồng cầu để xác định là ưu sắc, dảng sắc hay nhược sắc.

- Thể tích hồng cầu dể xác định loại hổng cầu là to, nhỏ hay trung bình.

Dưới đây là 4 loại trạng thái thiếu máu hay gặp nhất.

1. Thiếu máu nhược sắc, hồng cầu nhỏ

a) Do thiếu sắt: trong máu thấy nhiều hồng cầu nhỏ, lệch hình và to nhỏ không đều nhau; huyết sắc tố giảm nhiéu so với hổng cầu, có thể xuống tới 40% trong những trường hợp nặng: giá trị hồng cầu <1, thể tích trung bình hổng cầu <80 fl, nồng độ huyết sắc tố trung bình trong hồng cầu <32 g/dl; nồng độ sắt huyết thanh <10,7 )imol/l

Gặp trong:

. Thiếu sắt do chấy máu mạn tính: loét dạ dày - tá tràng, giun móc, trì...

. Ăn uống thiếu sắt hoặc cơ thể không hâp thụ được sãt (do ía chày kéo dài...)

. Tăng nhu cẩu vẻ sắt, khi có thai, trẻ em đang phát triển cơ thể.

h) KIiôiuị do thiếu sắt: t rong máu thấy hóng cáu có kích thước bình thường hoặc to, ít khi gặp hổng cầu nhỏ, giá trị hồng cầu giảm nhiều hoặc ít; nồng độ sắt huyết thanh cao, có khi >35,8 Jimol/I (>200 fig/dl).

Gặp trong:

. Rối loạn chuyển hóa huyết sắc tô' trong một vài loại nhiễm độc, cơ thể thiếu đạm và vitamin B6.

. Bệnh thiếu máu vùng biển (thalassemia).

. Một vài loại rối loạn về hormon như suy giáp...

2. Thiếu máu dẳng sác, hồng cầu bình thường

Huyết sắc tố giảm song song với hồng cẩu. Giá trị hồng cẩu lúc nào cũng bằng 1, không có thay đổi thể tích hổng cầu. Nổng độ huyết sắc tố trung bình trong hổng cẩu bình thường.

Gặp trong:

. Chảy máu cấp tính, bệnh leucemi cấp tính.

. Một số bệnh nhiẻm khuẩn như thương hàn, viêm màng trong tim.

. Tăng urổ máu, ung thư, lách to.

Trong loại này, người ta cũng xếp bệnh thiếu anầB do giâm sản hoặc suy hoàn toàn tủy xương: h6ng cầa giám vé sớ lượng nghicm t rong có khi <1 T/ l , nói chung có kích thước hình (hường hoặc hơi to, tỷ lệ hổng câu mạng lưới thấp <0,5%; bạch cáu và tiêu cầu cũng giảm vé số lượng có rrghiêm trọng; tủy xương nghèo hoặc thưa thớt. Thường gặp khi bị nhiỗm độc asen, benzol, muối vàng, pyramidon, chloramphenicol, sulfamid... hoặc do phóng xạ.

3. Thiêu máu ưu sắc, hồng cầu to

Huyết sắc tô giảm ít so với hồng cầu. Giá trị hồng cầu >1. Trong máu thấy nhiều hồng cầu khổng lồ, hồng cầu to, một vài hồng cầu khổng lồ có nhân; các hồng cầu lộch hình và to nhỏ không đểu nhau nhiều hơn loại thiếu máu nhược sắc, bắt nhiều màu (đa sắc), có khuynh hướng ái kiềm; thể tích trung bình hồng cầu >120 fl.

Gặp trong:

. Bệnh thiếu máu thể Biermer

. Trạng thái thiếu máu sau khi cắt bỏ dạ dày, khi có thai, trong bệnh xơ gan.

. Thương tổn tùy xương làm cản trở nhiêm vụ tạo tế bào máu.

4. Thiếu máu do tan máu

Là một loại thiếu máu đẳng sắc; hay có những thay đổi vẻ hình thù hồng cầu: hồng cầu hình lưỡi liềm, hình bia...; tỷ lệ hồng cầu lưới khá cao 10 - 30%, có khi có hồng cầu còn nhăn trong máu; tủy xương rất giàu tế bào; nồng độ sắt huyết thanh cao, có khi tới 300 lig/dl, nồng độ bilirubin máu cao, tăng urobilinogen niệu và stercobilin trong phân có thể có huyết sắc tố niệu, nghiệm pháp Coombs có thế(+) .

Tan máu xảy ra so:

+ JNguyên nliàn từ hống cáu:

- Bẩm sinh:

. Dị dạng màng hồng cầu:

Bệnh hồng cầu hình cầu (bệnh Minkowski-Chauf fard)

Bệnh hồng cầu hình bẩu dục

Bệnh hồng cầu hình miệng (stomatocytosis)

Bệnh hồng cầu hình quả lê.

. Dị dạng huyết sắc tố:

Bệnh thiếu máu hồng cẩu hình liềm. Bệnh thalassemia (bệnh Cooley, hội chứng Rietti-Greppi- Micheli) Bộnh huyết sắc tố c , D, E.

. Thiếu hụt men hổng cầu: thiếu hụt men gIucose-6- phosphat-dehydrogenase hay hoạt tính men pyruvat-kinase hồng cầu...

. Liẽn quan tới rối loạn cấu trúc lipid:

Không có lipoprotein p máu. Thiếu hụt hoạt tính men lecithin-cholesterin-acyl-transferase

. Liên quan tới rối loạn thành phần các acid béo và sựnhậy cảm hồng cầu đối với bổ thể.

- Mắc phải:

. Vỡ hồng cầu cơ học: do đặt van tim nhân tạo.

. Bệnh đái ra huyết sắc tố kịch Marchiafava-Michcli).

+ Nguyên nhãn ngoài hồng câu:

- Do kháng thể:

. Đổng kháng thể:

Tai biến truyền máu. Bệnh nguyên hồng cầu ờ bào thai và trẻ mới dẻ liên quan đến kháng nguyên Rh.

. Tự kháng thể: thiếu máu tan máu tự miễn do:

Kháng thể không hoàn toàn nóng hoặc lạnh

Kháng thể lạnh. Kháng thể hai pha (bệnh Harley, dái ra huyết sắc tố kịch phát do lạnh còn gọi là bệnh Dressier, hội chứng Donath-Landsteiner).

- Do tác dụng gây độc trực tiếp của virus, vi khuẩn, nọc rắn, hóa chất.

- Do cường lách.

Để nghiên cứu khả năng tạo hồng cầu, người ta gắn sắt đánh dấu vào transferrin huyết tương và theo dõi; phương pháp này cho thấy những rối loạn trong sử dụng sất và có thể phát hiện hội chứng tan máu tiềm tàng. Để theo dõi đời sống của hồng cầu, người ta dùng hồng cầu đánh dấu bằng crôm phóng xạ và theo dõi độ phóng xạ của huyết tương đồng thời của gan và lách; bằng phương pháp này có thể phát hiện hội chứng tan máu và tình trạng ứ dọng hổng cẩu trong lách khi có cường lách.